Praca habilitacyjna, to coś bardzo różnego od pracy doktorskiej. Doktorat + w końcowym efekcie + wprowadza początkującego naukowca w obszar samodzielnej działalności naukowej. Habilitacja + potwierdza uzyskanie pełnej samodzielności w działalności naukowej.
Kandydata do stopnia naukowego doktora habilitowanego, traktuje sięjuż jako samodzielnego pracownika nauki, lecz o uprawnieniach ograniczonych. Pełne uprawnienia uzyskuje on po formalnym nadaniu stopnia naukowego i jego zatwierdzeniu przez organ nadrzędny.
Każdy doktor po obronie pracy doktorskiej, uzyskuje ograniczone uprawnienia do rozwijania wiedzy w uprawianej dziedzinie. Uzyskuje tym samym szansę do następnego podniesienia swych kwalifikacji, ale nie każdy tę szansę wykorzystuje.
Jest to bardzo mało, a przyczyn tego stanu rzeczy jest sporo. Najważniejszą jest deprecjacja rangi naukowca w społeczeństwie, wynikająca z relatywnie niskich uposażeń pracowników nauki w porównaniu z innymi możliwościami zarobkowymi. Ale w perspektywie jest jednak nadzieja na poprawę sytuacji w naszym kraju.
Należy sobie zdawać sprawę z tego, że habilitacja + to bardzo poważny egzamin życiowy, a do jego zdania, potrzeba obok solidnej wiedzy, dużej wytrzymałości przede wszystkim psychicznej. To również swego rodzaju selekcyjne sito, przez które przechodzą jednostki najwartościowsze.
Nie ma co ukrywać, że od habilitanta oczekuje się: jasnego sformułowania celu i konsekwentnego do tego celu dążenia. + Dla niektórych, to swego rodzaju „fanatyzm” i patrzą nań z pobłażaniem. + Ale trzeba przyznać, że taki „fanatyzm” + to w rzeczywistości + najwartościowsza wersja zaciętego uporu i konsekwentnych działań na niwie rozwoju nauki. A to liczy sięnajbardziej!
Porównawcze zestawienie niektórych czynników określających efekty doktoratu i habilitacji
| Lp. | Wyszczególnienie czynnika | Określenie dla: | |
| DOKTORATU | HABILITACJI | ||
| 1. | odpowiedzialność | podzielona | pełna |
| 2. | znajomość przedmiotu badań | niepełna | pełna |
| 3. | wymagany dorobek publicystyczny | mały | znaczący |
| 4. | doświadczenie dydaktyczne | niewielkie | znaczące |
| 5. | zasięg przedmiotowy rozprawy | ograniczony | znaczący |
| 6. | efekt poznawczy rozprawy | wystarczający | znaczący |
| 7. | rozpowszechnienie rozprawy | ograniczony | pełne (druk) |
| 8. | kontrola umiejętności przekazu informacji | nieformalna | formalna |
| 9. | zakres uzyskanych uprawnień | znikomy | pełny |
| 10. | możliwości awansowe | ograniczone | pełny |
Z treści tej tabeli jednoznacznie wynika zdecydowana przewaga znaczeniowa, a więc ranga habilitacji w porównaniu z doktoratem. Tak wymagania dotyczące uzyskania stopnia naukowego, jak i związane z tymi stopniami uprawnienia + różnią sięwzajemnie w sposób zdecydowany.
W konsekwencji takiego stanu rzeczy, sprawą zupełnie naturalną jest stawianie zdecydowanie większych wymagań habilitantom niżdoktorantom. Uciążliwość realizacji pracy habilitacyjnej + to prawda + jest duża, wielorakich trudności (nie ma czego ukrywać) też jest sporo, ale rzeczązupełnie oczywistą jest, że realizacja każdego zadania wymaga wysiłku, a cóż dopiero zadania (a ściślej splotu zadań) jakim jest habilitacja!
Rozprawa habilitacyjna powinna stanowić znaczny wkład autora w rozwój określonej dyscypliny naukowej. Tak się określa podstawowe wymaganie dotyczące rozprawy habilitacyjnej, według przepisu prawnego obowiązującego aktualnie.
W przepisach prawnych, obowiązujących uprzednio wymagało się, aby rozprawa habilitacyjna stanowiła twórczy wkład autora w rozwój określonej dyscypliny naukowej.
Pozornie, różnica niewielka, zmienione zostało tylko jedno słowo, ale w aspekcie merytorycznym, różnica jest istotna (na korzyść habilitantów), bo: nie każdy znaczny wkład jest wkładem twórczym, ale każdy twórczy wkład jest jednocześnie wkładem znacznym. Specyfiką aktów prawnych jest to, że z reguły nie podaje się w nich definicji pojęć, które zostały w nich użyte. Decydują o tym względy nie usztywniania interpretacji tych pojęć. Tak więc w konsekwencji pojęcia: znaczny wkład, czy twórczy wkład pozostająpojęciami niejednoznacznymi.
Obecnie wymaga się, aby rozprawa habilitacyjna stanowiła znaczny wkład autora w rozwój określonej dyscypliny naukowej Trudno jednak jest pogodzić „znaczny wkład w rozwój” jeżeli ten wkład nie będzie poznawczy, bo bez poznania naukowego, nie można sobie wyobrazić rozwoju określonej dyscypliny naukowej. Stąd propozycja następującego przystosowania uprzednio sformułowanej definicji do aktualnych potrzeb interpretacji formalnej
Znaczny wkład rozprawy habilitacyjnej to samodzielne i oryginalne osiągnięcie poznawcze autora, stanowiące istotny element rozwojowy w określonej dyscyplinie naukowej.
Jeżeli zaproponowana ostatnio definicja nie zostanie udoskonalona, lub zastąpiona inną, trafniejszą, będzie ją można stosować w ocenie rozpraw habilitacyjnych do jednoznacznej interpretacji wymogu prawnego.
Najistotniej szą sprawą jest odnalezienie w rozprawie takich szczegółów, które będą spełniały sformułowania ujęte powołaną definicją. Jest to z reguły, najtrudniejsze zadanie recenzenta, bo najczęściej autor rozprawy, tych szczegółów nie eksponuje specjalnie dla potrzeb recenzji, tkwiąc w przekonaniu, że i tak „każdy wie o co chodzi”.
Gdy już te elementy poznawczego wkładu zostaną odnalezione, w czym powinna dopomóc zawartość treściowa analizy wyników i wniosków, trzeba określić stopień jego oryginalności, w czym powinno dopomóc studium literatury przedmiotu.
Gdy już te elementy poznawczego wkładu zostaną odnalezione, w czym powinna dopomóc zawartość treściowa analizy wyników i wniosków, trzeba określić stopień jego oryginalności, w czym powinno dopomóc studium literatury przedmiotu.
Wyrazistość poznawczego wkładu + chodzi o to, czy uznany przez recenzenta przedmiot poznawczego wkładu, jest dostrzegalny wyraziście i czy przebija z elementów treściowych rozprawy, czy też jest trudno uchwytny, rozmyty, domyślny, bądź w ogóle niewidoczny.
Praktycyzm treści + ocena wartości praktycznej rozprawy. A więc czy i w jakim stopniu powinni być zainteresowani jej treścią praktycy, poszukujący nowych rozwiązań do wdrożeń lub szukający wyjaśnienia szczegółów o znaczeniu aplikacyjnym.
Teoretyzm treści + ocena wartości teoretycznej rozprawy. Co wnosi i w jakim stopniu jej treść pogłębia podstawy poznania rozpatrywanych obiektów lub procesów oraz ich przemian.
W podsumowaniu dokonanego przeglądu kryteriów jakości rozprawy habilitacyjnej, warto podkreślić ich przydatność dla recenzenta, podczas opracowywania treści recenzji (dotyczy to również rozpraw doktorskich).
Otóż po dokonaniu oceny przez wypunktowanie stanów poszczególnych kryteriów, należy te kryteria uszeregować np. według rosnących wartości przyznanych im punktów.
Kryteria o stanach negatywnych (bardzo niekorzystne i niekorzystne) są wykorzystywane do wyeksponowania mankamentów rozprawy. Kryteria o stanach pośrednich + mogą być wykorzystane do zasygnalizowania tych czynników w komentarzu naświetlającym wyniki dokonanej oceny rozprawy. Kryteria o stanach korzystnych i bardzo korzystnych, należy wykorzystać do wyeksponowania walorów ocenionej rozprawy.
To ważny element recenzji rozprawy habilitacyjnej. Charakterystyka i ocena dorobku, powinna zawierać następujące szczegóły:
Dane ogólne + pogląd o osobie kandydata kształtują:
- data urodzenia lub wiek kandydata, w celu oceny jego aktywności życiowej,
- informacja o ukończonych studiach wyższych (uczelnia, kierunek, rok ukończenia),
- praca zawodowa (chronologia, instytucje, stanowiska),
- staże zawodowe i naukowe (lokum, instytucje, czasokresy).
Działalność naukowa obejmuje:
- obszar lub obszary zainteresowań naukowych, odbiorcy wyników badań,
- rok doktoryzowania się i tytuł rozprawy doktorskiej,
- publikacje przed doktoratem (własne czy wspólne, gdzie i kiedy publikowane),
- publikacje po doktoracie (jak wyżej),
- intensywność działalności publicystycznej przed doktoratem (stosunek ilości publikacji do rozpatrywanego czasokresu w latach),
- intensywność działalności publicystycznej po doktoracie (obliczana jak wyżej),
- komentarz o zintensyfikowaniu lub osłabieniu działalności, jako wynik porównania dwu uprzednio obliczonych wskaźników,
- liczebność publikacji własnych powoływanych w rozprawie habilitacyjnej (ich związek rzeczowy z rozprawą),
- prace naukowo + badawcze autora lub jego w nich współudział (gdzie, kiedy i dla kogo zrealizowane?),
- czynny udział autora rozprawy w konferencjach, sesjach lub seminariach (krajowe czy międzynarodowe, tematyka, nazwy imprez, gdzie i kiedy zrealizowane?),
- formy popularyzacji wiedzy przez autora rozprawy habilitacyjnej (publikacje, odczyty, gdzie, kiedy i dla kogo zrealizowane?).
Działalność dydaktyczna obejmuje:
- podnoszenie własnych kwalifikacji na kursach przysposobienia zawodowego,
- rodzaje prowadzonych zajęć dydaktycznych na uczelni lub uczelniach wyższych (ćwiczenia laboratoryjne, audytoryjne, seminaria, projektowanie, wykłady, prace przejściowe, dyplomowe + tematyka, obciążenie),
- dydaktyka poza uczelnią (co, gdzie, kiedy?),
- opracowane programy zajęć dydaktycznych (ile, jakie, kiedy?),
- opracowane skrypty (własne, wspólne, ile, jakie, kiedy?),
- opracowane pomoce dydaktyczne (np. instrukcje, modele, przeźrocza, testy + ile, jakie, kiedy?).
Działalność wychowawcza dotyczy form współpracy z młodzieżąstudencką (np. opieka nad grupą, roku, praktyk + ile, jakie, kiedy?).
Działalność organizatorska dotyczy zajmowanych stanowisk kierowniczych i pełnionych funkcji w strukturze uczelni (ile, jakie, kiedy?).
Praca habilitacyjna + powstaje jako samodzielne działanie pracownika nauki. W zawodzie nauczyciela akademickiego + jest podstawowym warunkiem awansu naukowego (uzyskanie tytułu naukowego profesora) i zawodowego (objęcie stanowiska profesora nadzwyczajnego). Jeżeli ktoś uzyskał stopień naukowy doktora, pracuje jako nauczyciel akademicki, a dalej w tym zawodzie ma zamiar pracować + nie ma na co czekać! Każdy stracony w oczekiwaniu miesiąc + potęguje bilans strat na drodze do celu życiowego.
Nie wolno zapominać, że czas upływa nieubłaganie, a im człowiek jest starszy, tym trudniej jest realizować przedsięwzięcie wymagające dużego wysiłku psychicznego i fizycznego. Nie można też
W rozprawach doktorskich zaleca się utrzymanie pojemności treści w zwyczajowo przyjętym limicie 100 do 150 stron formatu A4 (przy zastosowaniu normalnego pisma maszynowego). Pojemność rozprawy doktorskiej wykraczająca ponad 200 stron maszynopisu uznawana jest za nadmierną.poddaje się to doświadczenie kontroli. A taka kontrolą jest stopień doktora habilitowanego.
Wymagania + warunki dysertabilności rozprawy habilitacyjnej, można ująć następująco:
- oryginalność lansowanej koncepcji,
- koncepcja ma stanowić osiągnięcie naukowe w rozpatrywanej dziedzinie wiedzy,
- zasięg lansowanego osiągnięcia naukowego powinien być odpowiednio rozległy,
- wylansowane osiągnięcie naukowe powinno być rozwojowe dla dalszych możliwości poznawczych.
Wynika stąd konieczność bardzo dobrej znajomości przez przyszłego habilitanta dziedziny lub dyscypliny naukowej, w której ma zamiar się habilitować.
Dysertacja + ogólna nazwa pisemnej rozprawy naukowej stanowiącej podstawę do nadania stopnia naukowego doktora (rozprawa doktorska) lub doktora habilitowanego (rozprawa habilitacyjna).
W praktyce, dąży się do tego, by pojemność rozprawy habilitacyjnej mieściła się w obrębie 5 + 7 arkuszy autorskich (100 + 140 stron maszynopisu A4), nie wykraczając poza 10 arkuszy (200 stron A4).
Trafność właściwego ujęcia rozprawy w aspekcie pojemnościowym, polega na tym, aby w typowej pojemności, zamieścić takie najistotniejsze elementy treściowe, które dadzą opracowanie bez zbędnych przerostów i niepożądanych luk.
Pracownik nauki uznaje wyniki twórczości naukowej za osobiste dobro twórcy. Dlatego przestrzega przyjętych w skali międzynarodowej i skonkretyzowanych w prawie państwowym przepisów prawa autorskiego.
Z prac opublikowanych drukiem można korzystać pod warunkiem wskazania źródła i wyraźnego rozgraniczenia osiągnięć własnych i cudzych. Dosłowne zaczerpnięcie fotografii, rysunków, wykresów, tabel oraz dłuższych fragmentów tekstu wymaga uprzedniej zgody autora’lub wydawcy. Zaczerpnięć takich należy unikać,jeżeli nie są one dostatecznie umotywowane potrzebami naukowymi.
Przytaczanie cytatów z cudzych dzieł naukowych jest dopuszczalne tylko w granicach wyznaczonych potrzebą dokładnego i zwięzłego poinformowania o cudzej myśli naukowej.
Materiały na prawach rękopisu mogą być wykorzystane wyłącznie za pisemną zgodą autora i ze wskazaniem źródła.
Podstawowymi elementami treściowymi rozprawy dysertacyjnej, ujętymi w porządku istotności informacyjnej i logicznego następstwa powinny być:
- streszczenie,
- wstęp,
- środki,
- materiały,
- metodyka,
- wyniki,
- dyskusja,
- wnioski,
- bibliografia.
Te i inne cenne informacje znajdziecie Państwo w znamienitej publikacji:
DOKTORATY I HABILITACJE PORADNIK REALIZACJI
Autor: KATARZYNA SZCZEPAŃSKA, ROMUALD KOLMAN
Wydawnictwo: TORUŃ TNOiK