Uwarunkowania prawne habilitacji
Stopień doktora habilitowanego jest najwyższym stopniem w polskim systemie naukowym. Zgodnie z ustawą może go uzyskać osoba, która posiada stopień doktora nauk i swoją twórczą pracą oraz aktywnością naukową, po uzyskaniu doktoratu, wniosła znaczny wkład w rozwój danej dyscypliny naukowej. Potwierdzeniem aktywności naukowej powinien być dorobek naukowy oraz praca habilitacyjna przedłożona radzie naukowej posiadającej uprawnienia habilitacyjne. Wymagania formalne i zwyczajowe nakazują, by stopień doktora habilitowanego nadawano osobom o znaczącym dorobku naukowym. Mogą to być prace naukowe, rozwiązania konstrukcyjno-techniczne i technologiczne, działalność edukacyjna, organizacyjna, społeczno-gospodarcza względnie artystyczna oraz osiągnięcia w innych obszarach wiedzy ludzkiej udokumentowana konkretnymi czynami (wytworami) i uznana w danym środowisku naukowym.
Przewód habilitacyjny wszczyna się na wniosek osoby zainteresowanej lub też instytucji (uczelni) zatrudniającej habilitanta. Habilitacja powinna być dziełem twórczym opublikowanym w całości lub zasadniczej części, względnie jako jedno tematyczna publikacja w postaci monografii. Opublikowanie habilitacji jest warunkiem koniecznym dopuszczenia habilitanta do kolokwium habilitacyjnego. Istotnym jest bowiem to, aby opublikowanie habilitacji zapewniło rozpowszechnienie jej wśród społeczności naukowej (akademickiej) zainteresowanej rozwojem danej dziedziny wiedzy (nauki),
Elementy twórcze pracy habilitacyjnej
Praca habilitacyjna powinna być dziełem twórczym potwierdzającym samodzielność w działalności naukowej. Jako dzieło twórcze musi przedstawiać rozwiązania oryginalne, nowe i wartościowe. Im więcej znajdzie się w niej opracowanych faktów nowych, nieznanych bądź mało znanych rozwiązań badawczych i opracowanych uzasadnień naukowych, tym bardziej habilitacja nabiera charakteru twórczego. Habilitant ubiegający się o stopień doktora habilitowanego w zależności od dziedziny i dyscypliny naukowej swój wytwór twórczy może przedstawić w różnych formach uprzedmiotowionej myśli i czynu ludzkiego. Może to być monografia, dzieło literackie, konstrukcja techniczna lub technologiczna, wytwór artystyczny, opracowanie filozoficzne, organizacyjne i wiele innych wytworów człowieka twórczego i aktywnego.
Celem naukowym pracy twórczej, a więc habilitacji, powinno być:
- poznanie nieznanych faktów naukowych, procesów i zjawisk o rzeczywistości,
- opracowanie pojęć (bądź ich układów), modeli, systemów i wzorów opartych na odzwierciedleniu bytu, służących do pracy badawczej lub do określonych form społecznego działania (walki) o byt.
Dlatego też elementy naukowe i metodologiczne pracy habilitacyjnej, wynikające z powyższych celów w pracach naukowych, artystycznych, wynalazczo-technicznych, wychowawczych, gospodarczych, organizacyjnych, …, muszą być twórcze. Ponieważ twórczość jest pojęciem wieloznacznym i w poszczególnych dziedzinach i dyscyplinach naukowych różnie może być rozumiana i używana, odnosząc pojęcie to do pracy habilitacyjnej można przyjąć, iż habilitacja powinna się charakteryzować przede wszystkim nowością i wymierną wartością. Nowość, pomimo iż jest to atrybut o najwyższym stopniu względny, polega na wniesieniu do danej dyscypliny naukowej czegoś nieznanego i trwałego. Dzieło twórcze, a więc habilitacja, musi w sobie zawierać jakąś wymierną wartość. W habilitacji mogą to być wartości poznawcze, pragmatyczne, etyczne lub artystyczne. Każda z nich ukazuje wymierną i realną prawdę o świecie i rzeczywistości.
Przygotowanie przewodu habilitacyjnego
Przewód habilitacyjny to proces, w którym w poszczególnych etapach kolejne przedsięwzięcia wyjaśniające, badawcze i wykonawcze, poprawnie merytorycznie i metodologicznie należy opracować i zgodnie z przyjętymi wymaganiami i standardami w danej dyscyplinie naukowej przedstawić. Do podstawowych przedsięwzięć (czynności) w procesie tworzenia i opracowywania habilitacji należy zaliczyć:
- określenie obszaru zainteresowania habilitanta,
- ustalenie tematu i określenie możliwości jego wykonania,
- opracowanie harmonogramu realizacji poszczególnych przedsięwzięć,
- studiowanie literatury i gromadzenie materiałów źródłowych,
- opracowanie struktury habilitacji, jej formy i treści zgodnie z przyjętymi w piśmiennictwem naukowym i danym środowisku akademickim zasadami i zwyczajami,
- adiustacja i opublikowanie habilitacji w przyjętej (nakazanej ustawowo i zwyczajowo) formie wydawniczej,
- uzyskanie recenzji wydawniczej i naniesienie ewentualnych poprawek,
- uzyskanie trzech recenzji oceniających czy dorobek naukowy i praca habilitacyjna spełniają ustawowe warunki,
- opracowanie dorobku naukowego powstałego po uzyskaniu stopnia doktora,
- opracowanie autoreferatu o zainteresowaniach i osiągnięciach w działalności naukowo-badawczej,
- przygotowanie trzech wykładów habilitacyjnych.
Każde z wyżej wymienionych przedsięwzięć ma swoje uzasadnienie organizacyjne, konkretne miejsce i czas wykonania.
